Archeologie op het Gemeenteplein

zondag 28 feb 2016

De volgende weken worden proefsleuven getrokken op het Gemeenteplein om te kijken of daar misschien interessante structuren uit vroegere tijd bewaard zijn. Als we oude kadasterkaarten bekijken, zien we dat  het Gemeenteplein in het midden van de 19e eeuw  een groot perceel vormt, quasi onbebouwd, dit in tegenstelling met de gronden die aan de overzijde van de omringende straten liggen en  grotendeels opgedeeld zijn in kleine percelen. Het betekent dat het Gemeenteplein grotendeels in handen van dezelfde eigenaars bleef.

Aan het Gemeenteplein komen ook enkele van de voornaamste verbindingswegen uit de middeleeuwen toe of langs:  de weg van Waver naar Brussel (in de vroege middeleeuwen naar Ukkel), de weg naar Overijse  de Albet Biesmanslaan was in de middeleeuwen onbestaande, op die plek was er vroeger de Koldam- en de Molenvijver) en de weg naar Tervuren.  In die buurt dient ook het kasteel van Hoeilaart gesitueerd te worden. Daarnaast was er ook nog een kasteel op Terheide (ongeveer op de plaats van het huidige gemeentehuis), want het dorp Hoeilaart telde twee heerlijkheden: Terheide en Hoeilaart zelf.

Op het gebied tussen Kerkstraat, Vandenputstraat, Felicéstraat en Gemeenteplein bevond  zich de kerk, vroeger, zoals gebruikelijk,  georiënteerd met de absis naar het Oosten. Daarvoor bevond zich het pachthof van de hertog van Brabant, waarvan de gebouwen zich in de nabijheid van de Kerkstraat situeerden en wat de verschillende steegjes verklaart die van de Kerkstraat naar de J.B. Charlierlaan lopen. Het was langs daar dat het vee naar de weiden langs de IJse geleid werd. Verder stond het schepenhuis dat te zien is op een oude figuratieve kaart uit de tweede helft van de 18e eeuw  en naar alle waarschijnlijkheid ook het kasteel. Het Gemeenteplein was dus het hart van het dorp. De drie Indo-Europese hoofdfuncties zoals gedefinieerd door Georges Dumezil kwamen er samen: bescherming (kasteel), religie (kerk), productie (pachthoeve) en daarnaast was er de aanzet tot administratie met het schepenhuis, het toenmalige “gemeenschapshuis” van een dorp. Deze structuur komt in vele Europese dorpen voor, ze is zeker niet uitzonderlijk. Net aan de kerk was er ook nog de schandpaal en een kleine woning  (op palen ?).

 

Wat kan men nog vinden in de ondergrond van het plein dat in de 20e eeuw nog niet bebouwd werd? Er werden een viertal mogelijkheden opgeworpen.

  1. De pomp. Deze stond op de hoek van het Gemeenteplein ter hoogte van de Denayerstraat. Hoe lang daar een afhaalpunt voor water was is onduidelijk. De meeste bronnen situeren zich dichter bij de IJse.  In de 19e eeuw werd er een pomp geplaatst, die  gebruikt werd tot de waterdistributie aangelegd werd in de jaren ’30 van de vorige eeuw.  Het is niet uitgesloten dat men op deze plek nog de oude kanalisatie aantreft.
  2. Het kerkhof. Zoals in alle dorpen situeerde het kerkhof zich rond de kerk. Vanaf het midden van de 19e eeuw begon men zich daarover zorgen te maken. Door de toename van de bevolking en dus ook de begrafenissen  diende men overledenen steeds sneller op een plek te begraven waar maar enkele jaren voordien ook reeds iemand begraven werd.  Met de bouw van een nieuwe kerk werd het er niet beter op. Uiteindelijk werd geopteerd voor een begraafplaats buiten de dorpskom die in gebruik werd genomen rond 1888/1889. Men heeft, zeker in de 19e eeuw geen personen op het huidige Gemeenteplein begraven.  Er graven vinden die dateren van na de 13e eeuw zou erg verwonderlijk zijn.
  3. Het kasteel. Het Hoeilaartse Gemeenteplein lag er vroeger niet zo vlak bij als we nu zien. Het steeg geleidelijk om uiteindelijk zo’n 4 meter boven de huidige straat uit te komen op de plek waar de Brusselse en Groenendaalse Steenweg begint. Tot enkele jaren geleden kon men  de natuurlijke hoogte nog waarnemen ter hoogte van het huidige appartementsgebouw aan de nr. 27 van de Felicéstraat. Het Gemeenteplein werd tussen 1900 en 1914 afgegraven en de klei verwerkt tot baksteen.  Gezien de grote afgraving lijkt het onwaarschijnlijk dat er aan de bovenzijde nog  structuren terug te vinden zijn, hoewel de afgraving op het huidige Gemeenteplein minder groot was dan verderop.  Het kasteel werd in 1503 afgebroken. Een gebouw dat langer bleef staan was “de poorte”, waarvan de functie momenteel niet gekend is.
  4. Het schepenhuis van de heerlijkheid Hoeilaart. Het schepenhuis komt voor op een tweetal  postkaarten en  ook op een foto uit het fotoboek van de baron, waar het opduikt achter de kerk, alsook op figuratieve kaarten uit de 18e eeuw. Het werd begin 20e eeuw afgebroken, maar als we de golvingen op de huidige parking zien ter hoogte van waar het stond, dan is het duidelijk dat de onderste structuur van het huis niet uitgegraven werd.  Wanneer het schepenhuis gebouwd werd, is helemaal niet duidelijk. De gepleisterde voorgevel geeft geen beeld van de ouderdom, ook niet van de verbouwingen en aanpassingen die het ondergaan heeft. Het interessante is natuurlijk wat er zich onder de nog bewaarde structuur  van dit gebouw bevindt. We weten wel dat het gebouw kelders had. Hier is het volkomen gissen.  Van helemaal niets tot Romeinse overblijfselen, vermits men onder de vroegere kerk een Romeins votiefaltaar gevonden heeft en de weg Waver –Ukkel erg oud is, getuige de plaatsnaam Welriekende waaraan volgens toponymisten een Romeinse oorsprong aan de basis ligt.

Wat het ook wordt, de volgende dagen zal menigeen geconfronteerd worden met minder parkeergelegenheid. Het is wellicht de laatste kans om meer te weten te komen over de oudste geschiedenis van Hoeilaart, bovendien schrijft het Vlaams decreet over  de bescherming van het archeologisch patrimonium voor dat bij  ingrepen van ruimtelijke ordening die een invloed hebben op de ondergrond het advies moet gevraagd worden van het Agentschap Onroerend Erfgoed. Zij bepaalt of er een archeologisch onderzoek moet plaatsvinden.  Hopelijk een fraai resultaat voor ons dorpsplein, zodat het geen vergeefse inspanning was . Twee vragen in het bijzonder verdienen antwoord. Zijn  er naast het in 1870 gevonden  votiefaltaar ook andere Romeinse overblijfselen te vinden ?  Is er een continue bewoning geweest tussen de Romeinse periode en de middeleeuwen (eerste vermelding van Hoeilaart in het midden van de 12e eeuw) ?