Klokkenluider met een klepel ... (een verslag)
Zondag 9 juni - Het is zondagochtend, een uitgelezen moment voor een overpeinzing. Ook voor wie het boek van Bernhard Ardaen nog niet gelezen heeft. De Zevende Dag biedt op dat moment vaak partijpolitiek gezever: na afloop van zo’n “debat” moet een duider soms komen uitleggen “wat we zojuist gehoord hebben”. Nee, wie nieuwsgierig is naar politiek en bestuur in de praktijk en wie een insiderverhaal over de bankencrisis wil beluisteren moest deze zondag in Hoeilaart zijn. Of men moet alsnog “Tijdbom Dexia” lezen…
Het Rodenbachfonds had Ardaen uitgenodigd om te komen vertellen over zijn boek. De opkomst en vooral neergang van Dexia werd deze zondag meesterlijk verteld door één van haar voormalige topadviseurs. Bankiers houden de vuile was graag binnen. Maar voor ‘company lawyer’ Bernhard Ardaen (48) was de maat vol. In 2010 doorbrak hij de omerta die geldt in de financiële wereld. Omdat hij het eigen nest bevuilt, wordt hij aan de kant gezet. Dexia was 20 jaar lang ‘zijn’ bank. Volgens Fortune stond het bedrijf in 2010 in de top 50 van ’s werelds grootste conglomeraten, met $ 95 miljard omzet en een winst $ 1,4 miljard.
Ik heb vanmorgen geluisterd naar een klokkenluider mèt een klepel. Zijn ontnuchterende verhaal werd koel verteld, zodanig dat ik zelfs begon te denken dat ik een beetje van het hoe en waarom van het Dexiadebacle begon te snappen. Van geldzaken heb ik geen zier verstand: mijn belastingbiljet invullen is een jaarlijkse martelgang en bij beleggen moet ik vooral aan boterhammen denken. Nee, voor mij zat de waarde van het verhaal niet in de swaps en de derivaten waarin Dexia grossierde en ook niet in de miljardendans die ze in haar dealing room met publiek geld uitvoerde. De waarde school voor mij in de morele les van deze zondagsschool: bankieren moet gebaseerd zijn op drie dingen, op een relatie, op zichtbaarheid en op nabijheid. Pas dan ontstaat vertrouwen.
Persoonlijke bescheidenheid en understatement zijn belangrijke ingrediënten van Ardaens presentatie. Hij praat droogjes; niet powerpoint maar eenvoudige handgebaren ondersteunen zijn feitenrelaas. Wat vooral indruk maakt is zijn vermogen om ingewikkelde zaken tot overzichtelijke proporties terug te brengen. Dexia financierde haar manipulaties met 98 procent vreemd geld en met een buffer van slechts 2 à 3 procent eigen vermogen. Nou ja “eigen”: het was het geld van kleine spaarders en overheden waarmee werd gespeculeerd. Volgens Ardaen zal de belastingbetaler nog honderden miljoenen moeten ophoesten, nog jarenlang…
Voor veel ondernemers is zaken doen met andermans geld normaal. Maar is het raar als er door de overheid streng wordt toegezien op banken? Nee. Toch geloofden de neoliberalen heilig in hun eigen mantra’s die marktwerking en deregulering heten en wisten zij het Europees bankentoezicht op vrijwel alle fronten te frustreren door een uitgekiende lobby. En nu het is misgegaan bij de banken zie je dat in het internationaal onderzoek naar de crisis het nog steeds de slagers zijn die hun eigen vlees mogen keuren. Ook zien we voormalige ‘sociaaldemocratische’ premiers als Tony Blair terug maar nu in een topfunctie bij JPMorgan Chase Bank en Wim Kok bij de ING-bank.
Ja, hadden die incompetentie bankbestuurders en ministers maar beter geluisterd. Ardaen heeft de binnenwereld herhaaldelijk gewaarschuwd voor de wankele basis waarop binnen Dexia zaken werden gedaan. Het is de goedgelovigheid, de grootschaligheid en de gretigheid waarmee men louter op een nog hoger financieel rendement aasde. Nu proberen zijn oud collega’s de jurist Ardaen de mond te snoeren door hem te herinneren aan zijn wettelijke zwijgplicht. In één opzicht kan hij dan ook geen klokkenluider worden genoemd, want voor zijn onthullingen heeft hij naar eigen zeggen alleen gebruik gemaakt van openbare bronnen. De meest smakelijke details moest hij ook vandaag bewust laten liggen omdat hij nog verder leven moet.
Het persoonlijke leidmotief van Bernhard Ardaen is “Working together leads to better results”. Niemand uitsluiten is ook het motto van Ardaens partij, de CD&V. We mogen melders van zulke misstanden nooit alléén laten staan, van welke partij ze ook zijn. Dat gebeurde vandaag ook niet in een N-VA-omgeving die Ardaen met applaus insloot omdat zijn verhaal gewoon goed was.
De banken treffen ons bij deze crisis niet alleen als klant (Arco) maar ook als burger (belastingbetaler). Grootbanken zijn te omvangrijk geworden om ze te kunnen laten omvallen. Joris Luyendijk, een journalist en antropoloog die wekelijks voor de Guardian en De Standaard de Londense bankenwereld van binnenuit beschrijft had het laatst over dat principe van too big to fail: grootbanken redden omdat ze anders een heel land meesleuren in hun val. Luyendijk vraagt zich af: zijn systeembanken ook niet “too big to manage”? Ik denk dat de door Ardaen beschreven internationale expansiedrift van Dexia bewijst dat deze bank foot loose is geworden. Zelfs de SNS-bank met de slogan “Groot geworden door klein te blijven” (daar zitten mijn Nederlandse pensioencenten) is nu in staatshanden. Ook deze systeembank is door het virus van roekeloze grootheidswaan besmet.
Ik ben er ook door het verhaal van Bernhard Ardaen van overtuigd geraakt dat veel banken veel te groot geworden zijn en dat de menselijke maat er ontbreekt. De financiële crisis heeft geleerd dat bankbazen zelf niet eens konden bevatten wat ze verkopen omdat hun financiële producten met opzet ingewikkeld zijn gemaakt.
Het is nodig dat banken weer bij de mensen komen en van de mensen worden. Niet via doorzichtige PR-campagnes maar door transparante bankproducten. Vertrouwen kun je niet opeisen, het moet worden verleend. Ik ben als financiële naïeveling onlangs zelf bankier geworden en heb impulsief een aandeel gekocht van de New!B, een coöperatieve Belgische bank in oprichting. Op 6 juli ga ik naar de buitengewone vergadering in Brussel als certificaathouder nummer 2945 om mijn stem te verheffen, tegen het bankiersgraaien en voor de samenwerkingsgedachte. Coöperatie leidt tot socialere resultaten. Ik verwacht er geen wonder van, maar nietsdoen vergroot het schuldgevoel. Rente en eeuwige groei zijn toch niet het enige rendement?
Rein van Gisteren
